भविष्य निर्माणका लागि अधुरो शरणार्थी शिक्षा

यस वर्षको प्रवेशिका परीक्षाको नतिजाको आधारमा शरणार्थीहरूले शिक्षा आर्जन गर्ने शिविरबाहिरका विद्यालयहरूमा पनि उत्तीर्ण विद्यार्थीको संख्या तुलनात्मक रुपमा राम्रै भएको आंकलन गर्न सकिन्छ ।

तर शरणार्थी शिविरभित्रका विद्यालयहरूमा भने त्यस्तो प्रकारको नतिजा आएन । नेपालकै एतिहासमा यस वर्ष सबैभन्दा बढी विद्यार्थीहरू फलामे ढोका मानिएको प्रवेशिका परीक्षामा उत्तीरंण हुँदा शरणार्थी शिक्षाले भनेजस्तो नतिजा निकाल्न सकेन ।

यसवर्ष झापा र मोरङका सात शिविरबाट परीक्षामा सामेल भएकामध्ये ६ सय २६ जना विद्यार्थी मात्र फलामे ढोकाबाट छिर्न सफल भएका छन् । यसमा नियमिततर्फ ५ सय ८१ र एक्जाम्टेडतर्फ ४५ परीक्षार्थी उर्तीण भएका छन् । यो संख्या परीक्षामा सहभागी विद्यार्थीको ३१ प्रतिशत हुन आउछ । भूटानी शरणार्थीका लागि शिक्षा कार्यक्रम संचालन गर्ने संस्था कारितास नेपालका अनुसार प्रथम श्रेणीमा ८२ जना, द्वितियमा ४ सय ३५ जना र तृतीयमा श्रेणीमा ६४ जना शरणार्थी उत्तीर्ण भएका छन् ।

तीस हजार भन्दा बढी विद्यार्थीहरूले अध्ययन गर्ने शरणार्थी शिविरका विद्यालयहरुमा यस प्रकारको नतिजा पहिलो र अनौठो कुरा भने होइन । वरू यस वर्षको नतिजाले धेरैमा हर्ष छाएको छ । शिविरका विद्यालयका कक्षा कोठामा विद्यार्थीको संख्या ६० भन्दा कम हुन्न भने उति नै संख्यामा सेक्सन विभाजन भएका हुन्छन् । यसरी हेर्दा एउटा शिक्षकले आठ घण्टीको अवधीमा कम्तिमा ४५० विद्यार्थीलाई पढाउने गर्दछन् । विद्यार्थीको चापले गर्दा विद्यार्थीहरू गृह कार्य गर्न ध्यान पटक्कै लगाउदैनन् भने शिक्षकले कापी जाँच्ने त के कुन कुन विद्यार्थीले गृहकार्य गरे, सोध्नेसम्म फुर्सद हुन्न ।

सायद शरणार्थी भएकाले नै हो क्यार कक्षा नौ-दशको लागि पनि कक्षा बाह्र उर्तीण भएका वा भरखर पढ्दै गरिकाले यहाका विद्यालयमा पढाउने गर्दछन् । शिक्षक र विद्यार्थीको उमेर उस्तै भएकाले एक अर्कामा धेरै अन्तरको महसुस हुन्न । बरू साथीविचको नाता सम्वन्ध जस्तो हुने गर्दछ । शैक्षिक सामाग्रीको टट्कारो अभावमा संचालित यहाँका विद्यालयहरू स्थानीय विद्यालयहरूभन्दा फरक परिवेश पाइन्छ । नेपाल सरकारले तोकेको न्युनतम मापदण्डबाहेक यहाँका विद्यार्थीहरू भूटानी इतिहास, भूगोल र उनीहरूको राष्ट्रिय भाषा जोङ्खा पढने गर्दछन भने भूटानमा मनाइने राष्ट्रिय विदा पनि यी विद्यालयहरूमा मनाइने गरिन्छ ।

विहान साढे सात बजेदेखि सुरू हुने यी विद्यालयहरू एक बजेपछि विदा हुने गर्दछन् । शिविरभित्र विजुली बत्ती नभएकाले एकाविहानै विद्यालयहरू सुरु गरिएको भनिए पनि यसले विद्यार्थीमा फायदा भन्दा वेफायदा गरेको पाइन्छ । विद्यालयहरू चाँडै छुट्ने भए पछि अधिकांशहरू घुमघाममा समय विताउने गर्दछन् । चार-पाँच कक्षाका विद्यार्थी चुरोट पिएर शिविरमा भौतारिएको देख्नु कुनै अनौठो कुरा होइन बरू चुरोट, पान, खैनी र जाडँ-रक्सीको साथ नभएका विद्यार्थी विद्यालयमा पाउन मुस्किल छ भन्दा अनौठो लाग्ला ।

दिनभरी घुमेर समय काट्ने विद्यार्थीहरुसित पढ्ने पाठ्य पुस्तक पनि पर्याप्त हुन्न, एउटा पुस्तक समूह बनाएर दिइने गरिन्छ । उता रात परे पछि पढ्नलाई विजुली बत्ती त के कुरा टुकी बाल्ने मट्टितेल पनि हुन्न ।

भविष्यका सुन्दर सपना बोकेर कष्टकर जीवन विताउँदै आएका यी हजारौ निर्वाशित भूटानी विद्यार्थीहरूको शैक्षिक स्तर भूटानका विद्यालयहरूमा भन्दा धेरै प्रतिशत तल छ । यदि शरणार्थीहरू स्वदेश र्फकने परिस्थति बन्यो भने यी आजका हजारौ विद्यार्थीको अवस्था कस्तो होला, यस विषयमा सम्वन्धित पक्षको ध्यान बेला मै गए भूटानी विद्यार्थीहरू सक्षम र सवल बन्ने निस्चय नै छ ।
सन् १९९२ देखि हालसम्म भूटानी शरणार्थीहरुले सहायता संस्था कारितासको शैक्षिक सहयोगमा एस एल सी पास गरेको नतिजा -