स्वेतपत्रको भावभित्र नेपाल
हिमाल, पाहाड, तराईमा चारजात छत्तिस वर्णका रंगीन फूलहरु फुल्ने सुन्दर शान्त देश हो नेपाल । नेपाली चेली चीनमा भृकुटी तारा झैं चम्किइन्, जीवन र जगतको लड़ाइँमा भगवान गौत्तम बुद्ध, राम-लिलामा शालीन सीता हुँदै पौरणिककालका महान व्यक्तिहरुको जन्म भइसकेको पुण्यभूमि हो नेपाल । त्यस्तै गौरवशाली राजा, गोर्खालीहरुको स्वाभीमानलाई उच्च राख्नका लागि लिच्छवीकालदेखि लिएर ५२ वटा राज्यलाई पुनर्एकीकरणको अभियानमा साहसी भएर जनताको भावनालाई कदर गरी साहस बटुली गोरखाका राजा भई बाइसे र चौबीसे राज्यलाई एकीकृत गर्दै किराँती राजाहरु जो संघीय प्रान्तहरुको नेतृत्व गरिरहेका थिए-तिनीहरुसँग गरिएका विभिन्न सन्धिपश्चात विजयको शुरुवत १७९९ वि.संदेखि नुवाकोट, मकवानपुर, कीर्तिपुर, कान्तिपुर, ललितपुरलाई १८२६ सम्म एकीकरण गर्ने राजा पृथ्वी नारायण शाह हुन् ।
एकीकरणको क्रमलाई निरन्तरता दिँदै वि.सं १८३०–३१सम्म पूर्वको चौदण्डी, विजयपुरलाई मेचीसम्म एकीकरण गरी प्रतापसिंह शाहले चितवनलाई नेपाल बनाएपछि रणबहादुर शाहलाई नेपालको राजा घोषणा गरी गद्दी सुम्पिए तापनि बडारानी राजेन्द्रलक्ष्मी शाहले राज्य सम्हालिन् र फेरि उनकै अर्का पुत्र बहादुर शाहले विं.सं १८३४ देखि निरन्तर १८२४ सम्म बाइसे राज्यको एकीकरण गरी पूर्वको भूभाग जिती सिक्किमको टिस्टासम्म पुर्याएको नेपालको इतिहास स्वेतपत्रले उल्लेख गरेकै छ ।
‘सिरमौर म सम्झन्छु गोर्खाल्यान्ड झनै अझ
मबाट दूर पार्नाले टुहुराझैँ भए सब
हरिद्वार र अल्मोडा, कुमाउ, देहरादून
त्यसै गरी अदम्य साहसका साथ १८४४–१८४७ सम्म कर्णाली राज्यको डोटी, जुम्ला राज्य विजय गरेर पश्चिम सिमानालाई महाकाली पारिसम्म विस्तार गरी कुमाउको अल्मोडा हुँदै गढवालको श्रीनगर राज्यलाई नेपालमा विलय गर्दा नगर्दै उत्तरतर्फको छिमेकी तिब्बतसँग युद्ध भई एकीकरणको अभियान रोकिएको पाइन्छ । वर्तमान स्थितिमा आइपुग्दा देशबाट राजामहाराजको अस्तित्व विलय भइसकेको र देश अग्रगमनतिर तीव्र गतिमा जानुपर्ने जुन नेपाल र नेपालीको चाहना थियो त्यसअनुरुप नभएकोमा कविको चासो र चिन्ताको विषय स्वेतपत्रमा प्रष्ट व्यक्त भएको छ ।
भूटान
नेपाल र तिब्बतबीच सिमाना क्षेत्रमा विशाल युद्ध भएपछि तिब्बतीहरु विस्थापित भई हिमाली भूटानक्षेत्रमा प्रवेश गरे । तिनै तिब्बती बौद्धिष्टहरुले धार्मिक स्वायत्ततकाको लक्ष्य राखेर १७ औं शताब्दीमा तिब्बती धर्मगुरु साब्ड्रूङ नावाङ नाम्गेलको नेतृत्वमा भूटानका साना–साना भूभागहरुलाई एकीकरण गरी स्वतन्त्रराज्य स्थापना गरेको इतिहासमा पाइन्छ ।
नाम्ग्याल-जसलाई धर्मराजासमेत भनिन्छ-ले नेपालका राजा राम शाहसँग वि.सं १६२४ मा भूटानको धार्मिक विकास एवं सुरक्षाका लागि १६ परिवार ल्याउनको लागि मैत्रीसन्धि हस्ताक्षर गरी शिल्प र सुरक्षाको लागि नेपालीहरुलाई बसईं सरुवा गरी राजकीय सम्मानसाथ भूटान प्रवेश गराएको इतिहासमा प्रमाण पाइन्छ । नेपालीहरुले भूटान प्रवेशपश्चात विशाल राज्यमा परिणत गरेर आवाद गरेपछि सड़क, सदन हुँदै प्राकृतिक सम्पदासम्पन्न भूटान वाङचुकको निरंकुशताको शिकार भयो जसको फलस्वरुप वि.सं १९९० को दशकमा आदिवासी नेपालीभाषीहरुमाथि दमन शुरु गरी जबरजस्ति देश निकाला गरी अघोषित युद्धको थालनी भयो । यसै प्रसंगलाई कवि दाहाल यो वाङचुक राजाको इतिहास भन्दा नेपालीभाषी भूटानीको इतिहास पुरानो हो भन्दै लेख्नुहुन्छः-
‘डर मान्ने कुरै छैन हक आफ्नो जताउन
भूटानी इतिहासैको मूलपात्र भनाउन
राजवंश अझै भन्दा पुराना हौ तिमीहरु
जाम्वे लाखाङका साथै किंचु बनाउनेहरु’-(पृष्ट १६१; ३१)
बौद्धधर्म क्षेत्र घोषणाका निमित्त अहोरात्र ध्यान तपष्यामा लागेका अनुयायीहरुको क्षेत्र भूटानमाथि विभिन्न क्षेत्रबाट आक्रमण भइरहेको त्यो घड़ीमा धर्मगुरु नाम्गेलले विभिन्न शान्ति सम्झौता गरेर जोगाए पनि १६५१मा वहाँको निधन भएपछि भूटानभित्र गृह युद्धको शुरु भयो । त्यसपश्चात तिब्बतीहरुले मङ्गोलीयनहरुसँग मिली युद्ध गरेपछि दुई देशबीच १७५९मा युद्धविरामको सन्धिमा हस्ताक्षर भएको थियो ।
भूटानको पारो र ट्रोङसालाई वाङचुकले साहसका साथ विजय गरेपछि राज्यको सर्वोच्च पद जनताले बौद्ध धर्मका अनुयायी पुत्र भनी दिलाए र त्यसपछि पूर्वी भारतको कुचविहार सिमानासम्म एकीकरण गर्नखोज्दा सिमानामा विवाद नहोस् भनी भूटानले गाभेको तिब्बती भूभागको केही भाग बेलायतलाई दिनुपर्ने भनेपछि शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरी आफ्नो शीरलाई घुँडा टेकाएको पाइन्छ । भूटानले डुवर्स युद्ध, पूर्वी बंगाल सिमानाको युद्ध लडेपछि बेलाइती, भारतीयसँग अधिपति राज्यमा सुगौली सन्धि गरेको पाइन्छ । त्यसपश्चात ब्रिटिस इन्डियालाई स्वतन्त्रतादिवस मनाउन सघाउँदै भूटानले “let guide” जस्ता विदेशपरास्त (आत्मघाती) सन्धिहरुमा हस्ताक्षर गरेपछि भारतको इसारामा देशभित्र ठूलो षयन्त्रको चलखेल शुरु भयो र वाङचुकले अन्तत निरंकुश शासनको शुरुवात गरे ।
विं.स १९८८ मा जमनगणना भएपछि नेपालीभाषी भूटानीलाई मात्र चरम यातना दिँदै नेपाली लिपि, पोषाक, पाठशाला आदिलाई ध्वस्त गरी सातभागमा विभाजन गरेर सबैलाई देशद्रोही, बौध धर्मावलम्बीहरुका विरोधी र छिमेकी देशबाट कामदारको रुपमा प्रवेश गरेका अनागरिक भन्ने फत्तुर लगाई देशनिकाला गरेको इतिहास जीवित छ ।
नागरिक स्वतन्त्रता, वाक् स्वतन्त्रतामा कुमार साहब, महासुर क्षेत्रीलगायत सयौं नेपालीभाषी भूटानीले माटोमा सहादत्त प्राप्त गरे भने अहिलेसम्म धेरैले जेल जीवन बिताइरहेका छन् । अन्याय, अत्याचारले सिमाना नाघेपछि प्रजातन्त्रको नाउँमा धेरैले सदनसम्म आवाज उठाए तर वाङचुक शासनले नेपालीभाषीका प्रतिनिधि टेकनाथ रिजाल, बलराम पौडेल, आर.के बुडाथोकी, डा.भम्पा राई, रोङथोङ क्युनलेलगायत सार्छोप, ङालोङ, डोया, ख्याङ, लेप्चा–भोटीयाका प्रतिनिधिहरुलाई पनि नजरबन्द गरी यातना दिएको क्रूर यथार्थतालाई स्वेतपत्रबाट जाहेर कवि दाहालको मनाशय अनुसार निश्चय पनि इतिहासले कालो कालका रुपमा अवश्य चित्रण गर्नेछ । भूटानका नेपालीभाषीहरूले अन्याय-अत्याचारविरुद्धको आवाजलाई बुलन्द हुन नदिई रातारात भारतीय ट्रकहरूमा कोचेर देशबाट निकाली नेपालको मेचीपुलमा फालिदिएको तितो सत्य विश्वको आँखामा छ । यो सब भारतको वुम्थाङको मन्त्रणा, चलखेल, ब्रिटिससँगको सन्धि, तिब्बतीसँगको युद्ध र सिक्किम राज्यलाई विलय गर्दा भएका घटना तथा असमान सन्धिका कारण आज एकलाखाधिक भूटानी नेपालको पूर्वी भागमा नेपाल सरकार लगायत यु.एन. एच.सि.आर तथा अन्य सहयोगी सघं-सस्थाहरुको सहयोगमा शरणागत आवस्थामा कष्टकर जीवन यापन गरी १८ वर्षसम्म स्वदेशफिर्तीको अभियानमा आशाका साथ बाँचिरहेका छन् । यही वास्तविकतालाई कवि दाहालले श्वेतपत्रमा बडो मार्मिक भाषामा लेख्नुभएको छः-
‘चुसेर रक्त औँ स्वेद बनाँई जीर्ण राज्यले
पुरस्कार दियो आमा अनागरिक मानले
नीति ड्रिग्लाम नाम्जाको अवलम्बन नै भयो
विश्वका सामुमा हाल राज्य बिहीन नै भयो’-(पेज १३६ ,५८)
चाहे जे होस्,आज निरंकुशताको जगमा बसेको भूटानले यो वास्तविकता भुल्नु हुँदैन कि आजसम्मको आधुनिक भूटान वास्तवमा सिक्किम, दार्जीलिङ र नेपालका महान् शिल्पकारीको (र्गोखालीहरुका) शीप, जाँगर, मेहनत र परिश्रमबाट निर्मित छ । अझ पुरनो इतिहासलाई समेत यी कुराले प्रभावित गरेको थियो । त्यसै भएर, ब्रिटीश अधिनस्थ इष्टइन्डिया कम्पनीले अन्त्यमा भूटानलाई आफ्नो खुशिमा बाँच्न दिएको कुरोसमेत स्वेतपत्रले खुलाएको छ ।
No comments:
Post a Comment